Þó það sé fyrst og fremst notað í þéttbýli og úthverfum, getur dagsbirting áa og lækja einnig átt við í dreifbýli þar sem vatnaleiðum hefur verið breytt vegna  landbúnaðar eða annara innviða. Áhrif þess að opna ár nær út fyrir nánasta umhverfi og getur bætt vistkerfi stranda. Í borgum getur endurheimt vatnasviða einnig hjálpað til við að draga úr áhrifum hitaeyja í þéttbýli.  

Hvers vegna

Dagsbirting á ám og lækjum getur tæklað ýmsar samfélagslegar áskoranir. Það getur bætt vatnsstjórnun og stuðlað að aðlögun loftslags dregið úr flóðahættu með því að endurheimta náttúrulegar mýrar og auka getu svæða til að höndla mikið vatnsmagn í miklum rigningum sem fylla fráveitukerfi. Vatnsgæði geta einnig batnað með náttúrulegum síunaraðferðum. Opnar ár, lækir og vatnsyfirborð hjálpa einnig til við að stjórna hita- og rakastigi. Með því að einbeita sér að endurheimt náttúrulegra vistkerfa skapast ný og betri búsvæði fyrir fugla, skordýr, smádýr, fiska og aðrar vatnalífverur sem stuðlar á jákvæðan hátt að aukinni líffræðilegri fjölbreytni. Endurheimtir lækir í grænu umhverfi eru vinsæl afþreyingarsvæði sem stuðla að heilsu og vellíðan manna. 

Hvernig

Framkvæmd dagslýsingar áa tekur til nokkurra þrepa, allt frá forrannsóknum og skipulagningu til framkvæmda og eftirlits eftir endurheimt. Nálgunin er í eðli sínu þverfagleg og krefst samvinnu milli t.d. vatnafræðinga, vistfræðinga, borgarskipulagsfræðinga, verkfræðinga og hagsmunaaðila í nærumhverfinu. Samskipti við staðarbúa eru lykilatriði til að ná árangri þar sem dagsbirting áa þarfnast rýmis og getur breytt landslaginu verulega.  

Útfærsla getur verið frá því að fjarlægja harða slitlagsfleti og beina vatnsrennsli inn í nýja eða endurgerða árfarvegi, til flóknari ferla við flutning vatnaleiða neðanjarðar. Tæknin sem notuð er fer eftir skipulagi þéttbýlisins og núverandi innviðum og upprunalegu ástandi niðurgröfnu vatnaleiðarinnar.    

Ferlið við endurheimt vatnasviða í þéttbýli gerist stundum í smáum skrefum og byrjar með skipulagningu í nokkrum áföngum og byrjað er á því að opna hluta árinnar fyrst. Það dregur úr truflunum á byggingarstiginu, einfaldar gerð fjárhagsáætlanna og mikilvægt að hafa hagsmunaaðila í nærumhverfinu með í ferlinu. Hins vegar þýðir þetta líka að þau verkefni geta tekið mörg ár. Ennfremur er mikilvægt að hafa heildræna nálgun að leiðarljósi. 

Jákvæðar afleiðingar endurheimtar lækja og áa eru meðal annars aukið loftslagsþol og aðlögun og bætt vatnsgæði. Það stuðlar einnig að líffræðilegri fjölbreytni í þéttbýli með því að skapa ný búsvæði fyrir fiska, plöntur, fugla og dýralíf í þéttbýli. Ár og lækir í þéttbýli veita einnig almenningi tækifæri til afþreyingar og geta aukið vitund og tengingu við staðbundin vatnalandslag.

Áskoranir eru stjórnun aukins vatnsrennslis í þéttbýli, hugsanlega tilfærslu núverandi innviða og viðhald til langtíma og tryggja heilbrigði vistkerfa.  

TIL ATHUGUNAR

Áhersluartiði:

• Skilningur á upprunalegu rennsli og vistfræðilegu hlutverki farvegs
• Áhrif á núverandi innviði þéttbýlis
• Áhrif á laga- og eignarréttarmál
• Flóðahætta við erfiðar veðurastæður
• Vatnsgæðaþættir: Endurheimtir lækir í þéttbýli hafa oft lítil vatnsgæði í upphafi þegar þeir koma fyrst aftur á yfirborðið.
• Samfélagsleg samþykki, fjármögnun og áframhaldandi stjórnun eru einnig mikilvægir þættir.
• Stefna sem tengist borgarþróun, vatnsstjórnun og umhverfisvernd, sem mun hafa bein áhrif á hagkvæmni og hönnun verkefnisins.   

Þegar á í þéttbýli er endurheimt skiptir strandsvæðið máli og hvernig stöðugleiki árbakkans er tryggður og líffræðileg fjölbreytni. Mikilvægt er að taka tillit til innlends gróðurs, vistfræðilegrar tengingar og aðgengis fyrir bæði fólk og dýr.

Í flestum tilfellum í þéttbýli er ekki hægt að endurheimta ár- og læki að fullu vistfræðilega vegna plássleysis. Oft er ekki nóg pláss fyrir náttúrulega ferla eins og hlykkjur og breiðari flóðasvæði með náttúrulegum fjörugróðri.

Yfirborðsár í þéttbýli eru ennfremur oft svokallaðar „hangár“ sem eru klæddar einangrun án náttúrulegra vatnsskipta við grunnvatn vegna neðanjarðarinnviða og sögulegra breytinga á landslagi sem gera þessa tengingu erfiða. Þetta takmarkar möguleikana á hlykkjum og víðáttumiklum flóðasvæðum og leiðir oft til vatnaleiða sem líkjast síkjum.

Huga skal að bökkum og gróðri í fyrstu áföngum þarf að huga að möguleikum til að gera rými fyrir það.  

Hugmyndin um dagsbirtingu áa styðst við aukinn fjölda dæma sem sýna fram á slík verkefni í fjölbreyttu þéttbýli, sem og sumum í dreifbýli. Rannsóknir einbeita sér venjulega að vatnafræði, vistfræði, borgarskipulagi og félagsvísindum og veita þverfaglegt sjónarhorn á innleiðingaraðferðir og ávinning.  

• Vísindarannsóknir sem beinast að vatnafræðilegum áhrifum varpa ljósi á breytingar á vatnsrennsli, setflutningi og flóðavirkni eftir dagsbirtingu.
• Vistfræðilegar rannsóknir meta hagnað líffræðilegs fjölbreytileika, árangur við endurheimt búsvæða og endurbætur á gæðum vatns.
• Þverfaglegt eðli dagsbirtingar áa krefst samþættingar þekkingar á nokkrum sviðum til að takast á við samspil svæðisþróunar, náttúrulegra hringrása vatns og vistfræðilegrar endurheimtar.

Eftir því sem sviðið þróast munu áframhaldandi rannsóknir og uppsöfnun nýrra tilviksathugana skipta sköpum til að betrumbæta aðferðafræði og hámarka ávinning af verkefnum um að endurheimta læki og ár.  

Kostnaður

Kostnaður sem fylgir dagsbirtingu áa getur verið verulegur, þar á meðal uppgröftur, eignakaup, breytingar á innviðum og endurheimt búsvæða. Rekstrarkostnaður felur í sér viðhald á farvegi, flóðstjórnunarkerfum og almannarýmum.